پتوز یا افتادگی پلک چیست و چگونه درمان می شود؟

homaeyeclinic by بیماری های چشم, جراحی چشم, چشم پزشک in جولای 17, 2017

در این مطلب از  کلینیک چشم پزشکی هما درباره این موضوع که پتوز یا افتادگی پلک چیست و چگونه درمان می شود؟ صحبت می کنیم لطفا باما همراه باشید.
پتوز (ptosis) به افتادگی پلک گفته می شود. پتوز ممکن است آنقدر خفیف باشد که به سختی مورد توجه قرار گیرد و یا به حدی شدید باشد که کل مردمک را بپوشاند. افتادگی پلک یا پتوز ممکن است در بچه ها یا بالغین رخ دهد و علل متفاوتی دارد. اغلب به دنبال عملکرد ضعیف عضلات بالابرنده پلک ( غضلات تارسال فوقانی و لواتور یا بالابرنده پلک )، جداشدگی اتصالات اطراف و یا اختلالات عصب رسانی ایجاد می شود .

علل پتوز یا افتادگی پلک عبارتند از:

1-میوژنیک یا به دلایل اختلالات عضلات: بسیاری از موارد پتوز در این دسته قرار میگیرند که به علت استحاله یا عدم تکامل ماهیچه بالابرنده پلک ایجاد می شود. ویژگی آن عبارتند از عملکرد ضعیف ماهیچه های لواتور، فقدان یا سطحی بودن چنین پلکی و تاخیر پلکی در نگاه کردن به پایین.
2-اپونوروتیک: بسیاری از موارد افتادگی پلک در سن بالا، در این دسته قرار میگیرد. ویژگی های آن عبارتند از: چین پلکی بالا، خفیف بودن افتادگی که در نگاه به پایین تشدید می شود ( هنگام مطالعه ) و عملکرد خوب عضله بالابرنده پلک. از علل آن می توان به افزایش سن، آسیب های مکرر ناشی از مالش چشم و استفاده از لنزهای سخت و جراحی های داخل چشمی اشاره کرد.
3-عصبی: به علت از کار افتادن عصب سوم مغزی که عصب رسانی ماهیچه بالا برنده پلک را بر عهده دارد ایجاد می شود و برخی از این موارد می تواند ثانویه به مسیر های نابجایی عصب رسانی باشد.
4 مکانیکی: به علت التهاب و تورم پلک فوقانی، که بعد از بهبود مشکل اولیه افتادگی اولیه پلک رفع می شود.

علائم و نشانه های پتوز یا افتادگی پلک 

مشخص ترین علامت پتوز، افتادگی پلک است. بسته به شدت افتادگی پلک، بیماران ممکن است از مشکل دید و یا وضعیت ظاهری شکایت داشته باشند. گاهی بیمار سر خود را به عقب خم می کند و چانه را بالا می گیرد تا از زیر پلک ها ببیند و یا مرتب ابروهای خود را بالا می برد تا با کمک آن پلک ها را بالاتر بکشد، در برخی موارد ممکن است انحراف چشم و دو بینی هم از علائم همراه باشد.

پتوز در کودکی چه خطراتی دارد؟

مهمترین عارضه افتادگی پلک یا پتوز در اطفال، آمبلیوپی  یا تنبلی چشم است. آمبلیوپی زمانی ایجاد می شود که افتادگی پلک باعث انسداد مسیر بینایی شود. به طور شایع تر پتوز خیلی شدید نیست و مردمک را نپوشانده ولی به دلیل فشار پلک روی قرنیه، آستیگماتیسمی ایجاد می گردد که دید را کم می کند. آستیگماتیسم و تاری دید مداوم ناشی از آن می تواند باعث ایجاد آمبلیوپی در چشم مبتلا به پتوز شود. در واقع در این بیماران مهمترین عارضه افتادگی پلک، آستیگماتیسم و خطر تنبلی چشم همراه آن می باشد.
پتوز مادرزادی در زمان تولد دیده می شود و همانگونه که ذکر شد در اثر تکامل ناقص عضله بالا برنده پلک بالا ایجاد می شود و معمولاً خود به خود بهبود نمی یابد. در موارد شدید انجام عمل جراحی برای اصلاح آن لازم است.
پتوز یا افتادگی پلک ممکن است در اثر کهولت و افزایش سن بروز کرده و گاهی نیز بر اثر ضربه ایجاد می شود. همچنین ممکن است متعاقب جراحی چشم مثلاً به دنبال جراحی کاتاراکت رخ دهد. در مواردی که پتوز متعاقب جراحی کاتاراکت پیش می آید، صدمه به عضلات بالا برنده پلک ( عضله لواتور ) توسط فشار اسپکولوم ( وسیله ای که پلک را بالا نگه می دارد ) باعث پتوز می شود.

در بالغین، گاهی بیماری هایی مثل تومورهای ناحیه اوربیت ( حفره استخوانی اطراف چشم ) به صورت فشار مکانیکی باعث پتوز می شوند. گاهی بیماری های سیستم اعصاب مرکزی باعث فلج عصب سوم مغزی و یا فلج اعصاب سمپاتیک شده منجر به پتوز می گردند.
بیماری های محل اتصال عصب به عضله بالا برنده پلک ( مثل بیماری های میاستنی ) می تواند عامل ایجاد پتوز باشد، در زمینه دیابت گاهی اوقات به دلیل فلج عصب سوم مغزی ناشی از خونرسانی کم به عصب، پتوز ایجاد می شود که در این مورد پتوز عموماً گذرا است و ظرف چند ماه برطرف می شود .

درمان پتوز مادرزادی 

موارد خفیف و متوسط پتوز، نیازی به جراحی زود هنگام در سنین کم کودک ندارند. کودکان مبتلا به پتوز چه جراحی شوند یا نه، باید به طور مرتب از نظر وجود عیوب انکساری، آمبلیوپی ( تنبلی چشم ) یا اختلالات همراه معاینه شوند، جراحی پلک شایع ترین روش درمان پتوز شدید در کودکان است. جراحی باعث بهبودی بینایی و زیبایی ظاهری می گردد.
به هنگام جراحی معمولاً عضله بالابرنده پلک با انجام روش هایی خاص تقویت شده تا باعث بالا قرار گرفتن پلک ها شود. در مواردی که عضله بالابرنده پلک بسیار ضعیف است، توسط مواد یا بافت های واسطه ای که انواع مختلفی دارند، پلک به عضلات پیشانی متصل شده و توسط آن بالا کشیده می شود. اینکه جراحی لازم است یا نه و اینکه جراحی ارجح است، با توجه به عوامل مختلف توسط چشم پزشک مشخص می شود. سن کودک، ابتلای یک طرفه یا دو طرفه، میزان افتادگی پلک، توانایی حرکت چشم و قدرت عضلات بالابرنده پلک از مهمترین عوامل تعیین کننده می باشند.

درمان پتوز در بالغین 

در مواردی که علت افتادگی پلک، فلج عصب زوج سوم بوده و یا درگیری محل اتصال عصب به عضله باشد، بهبود عامل زمینه ای و یا درمان طبی سبب بهبود پتوز می شود. جراحی در اکثر موارد پتوز بالغین ( افتادگی پلک بالغین ) لازم است. البته قبل از انجام جراحی باید مطمئن بود که عامل ایجاد کننده پتوز، بیماری هایی چون بیماری های محل اتصال به عضله و یا بیماری های سیستم عصبی مرکزی نباشد. در این گونه موارد در صورت عدم بهبود پتوز با درمان علت زمینه ای برای شش ماه تا یکسال، می توان جهت جراحی اقدام نمود.

خطرات جراحی پتوز یا افتادگی پلک چیست ؟

عفونت، خونریزی و کاهش دید از عوارض نادر جراحی افتادگی پلک یا پتوز است. بعد از عمل جراحی افتادگی پلک ممکن است چشم کامل بسته نشود و هنگام خواب کمی باز بماند. این حالت معمولاً موقت است و تا بهبود کامل لازم است که از قطره ها و پمادهای مرطوب کننده استفاده شود.
با اینکه پلک با عمل جراحی پلک بالاتر می رود ولی ممکن است ظاهر پلک کاملاً طبیعی و قرنیه نشود. در مواردی ممکن است بیش از یک عمل جراحی چشم لازم باشد.